Oğlak Yayıncılık’ın yayımladığı, Rekin Teksoy’un büyük bir özveri ve emekle orijinal İtalyanca metinden çevirisini yaptığı, Dante Aligheiri’nin yazdığı bir başyapıttır İlahi Komedya.
Kitabın uzunca bir ön sözü var; ama bu sizi korkutmamalı çünkü bu metni iyi okuduğunuzda Dante’yi tanıyor ve eser hakkında kısaca önemli bilgileri edinmiş oluyorsunuz. Rekin Teksoy, orijinal metnin çevirisini yaparken gittiği her yere götürür İlahi Komedya’yı. Diğer basılan çevirilerden farklı olarak şiirsel bir şekilde çevirir ve ek bilgilerle okuru esere hâkim bir şekilde okumasını sağlar. Çevirisini yaparken “Yabancı yazar Türkçe yazsaydı nasıl yazardı?” motivasyonuyla başlar ve iki yıl süren çalışmaları sonucu bu eseri edebiyatımıza kazandırır. Türkçe çevirisiyle İtalyan Senatosu tarafından çeviri ödülüne layık görülür. Bu sebeple İtalyanca bilmiyorsanız gönül rahatlığı ile okumanızı tavsiye ediyor ve acı kaybımız Rekin Teksoy’u buradan tekrar anmak istiyorum.
Dante Alighieri, 1265 yılında Floransa’da doğar. Asıl adı Durente’dir. Gençlik yıllarında yazarlarla ve dönemin ünlü düşünce insanlarıyla yakınlık kurar. Brunetto Latini ile Guido Guinzelli, Dante’nin ilk hocalarıdır. Dante siyasi hayatı çalkantılı bir yazardır. Söylemlerinden dolayı 500 florin cezası ile iki yıl sürgün cezasına çarptırılır, ödemeyince idam cezasına çevrilir. Bir zaman sonra değişen yönetimle sürgün cezası sona erer. Şahsına af çıkarılır ancak bu karara rağmen çok sevdiği ülkesine dönmeme kararından dolayı bir kez daha ölüm cezasına çarptırılır. Yirmi yılı sürgünle geçen Dante 1321 yılında hayata gözlerini yumar. Sürgünün acısı Dante’nin şu dizelerine yansımıştır:
“Başkasının ekmeğinin ne denli tuzlu, başkasının merdivenlerinden çıkmanın ne denli zor olduğunu göreceksin.” (Cennet XVII)
İlahi Komedya özellikle İslam hakkındaki görüşleri sebebiyle birçok ülkede yasaklanmış veya çoğuna geç girmiştir. Bu görüşe rağmen bazı kaynaklarda eserin Kanuni Sultan Süleyman tarafından okunduğu bilgisi yer almaktadır.
Dante’ye İlahi Komedya’yı yazdıran Beatrice’e olan aşktır. İlk gördüğünde etkilenir Beatrice’ten; ancak bu iki kişi de başkalarıyla evlenir. Dante’nin üç oğlu, iki kızı; bazı kaynaklara göre üç oğlu, tek kızı olduğu söylenir. Beatrice ise genç yaşta hayata veda eder. Dante’nin gönül ilişkileri çok olsa da Beatrice olan sevgisi ona zor zamanlarda sığınak ve yol gösterici bir anıya dönüşür. İlahi Komedya Dante’nin ilk önce Vergilius, daha sonra da Beatrice ile yaptığı düşsel bir yolculukdur. Dante erken kaybettiği sevdiği kadını İlahi Komedya ile över ve onu ölümsüzleştirir.
Hristiyanlığın baba, oğul, kutsal ruh üçlemesi ortaçağda ayrı bir önem kazanmıştır. Bu etki İlahi Komedya eserine de yansımıştır. İlahi Komedya üç bölümdür. Cehennem 34 kantodan oluşur. Eserin oluşumunda 3 rakamını birçok yerde görebilirsiniz.
İlahi komedya üç kitaptan oluşur. Cehennem, Araf ve Cennet. Bu üç yeri eserlerinde tasvir eder. Dante’ye Cehennem ve Araf’ta yaptığı yolculuklarda Latin şair Vergilius eşlik eder. Cennet yolculuğunda ise Betrice yanındadır. Vergilius bir pagan olarak öldüğü için Cennet’e giremez ve Beatrice geldiğinde yok olur. Cehennem dokuz katlı ve aşağı indikçe daralan bir çukurdur. Çukur daraldıkça cezalar artar. Her katın ayrı suçlusu vardır.
Bu düşsel yolculuk Dante’nin karanlık ormanda gezerken hayvanların saldırısına uğramasıyla başlar. Cennetten gelen Beatrice, Vergilius’un yanına iner ve Dante için yardım ister.
“Seni gönderen ben, Beatrice’yim; dönmeye can attığım yerden geldim; beni getiren böyle konuşturan, sevda”
Beatrice, Tanrı’nın övüncüdür ve bu isteği yerine getirilir. Dante yolunu şaşırmış şaşkın bir şekildeyken Vergilus ile karşılaşır. Vergilius onu kurtarıp Cehennem ve Araf’ı göstermek için yanında götürür.
Cehennemin ilk dairesi Limbus’tur ve girişinde şu yazı yazar.
“Buradan gidilir acılar kentine,
Buradan gidilir bitmek bilmeyen acıya,
Buradan gidilir yitmiş insanlar arasına.
Adalet yol gösterdi ulu rabbime,
Kutsal güç, yüce bilgelik, ilk sevgi yarattı beni.
Benden önce her şey sonsuzdu;
Sonsuza dek süreceğim ben de.
İçeri girenler, dışarıda bırakın her umudu.”
Cehennemin ilk katı ikiye ayrılır. İkiye ayrılan katların ilkinde Tanrı’nın, Adem’in önünde eğilin itaatine uymayan melekleridir. İkinci katı ise Hz. İsa’ya inanmayan, vaftiz edilmeyen ruhlarla doludur. İnsanlığa büyük faydası olmuş ama inanmayanlardan oldukları için ne cehennemde yanmaya ne de Cennet’e gitmeyi hak etmişlerdir. Bu, arada kalmış ruhların arasında Aristotales, Socrates, Homeros, Platon, Electra, Hektor, Müslüman filozoflar hatta aralarında İbn-i Rüşd ve Selahaddin Eyyübi de vardır. Dante bu ruhlarla konuşur ve rehberi Vergilius ile meşakkatli yolculuğuna devam eder.
Cehennemin her katı şiirsel olarak çok güzel betimlenmiş. Her sayfanın altında anlamanız için Rekin Teksoy tarafından ek bilgi sunulmuş. Sayfalar arası Fransız ressamı Gustave Dore ve Rönesans ressamı Sandro Boticelli’nin İlahi Komedya resimleri kullanılmış.
İlerleyen katlarında şehvet düşkünleri, oburlar, maddiyata düşkün açgözlüler, falcılar, ihanet edenler, bozgunculuk yapanlar ve Dante’nin detaylandırdığı diğer suçlular Cehennem yargıcı Minos’un aracılığıyla uygun kata yerleştirilip suçuyla orantılı cezasını çeker.
Cehennem dairelerindeki kişiler herhangi biri veya tasarlanmış bir figür değil; tarihten, mitolojiden ve bilinen kişilerden oluşmuştur. Dante siyasi, dini, felsefi kişileri kendi adalet süzgecinden geçirerek her birini kendince bir yere yerleştirmiş ve cezalarını dikkat çekici şekilde betimlemiş. Aralarında öyle karakterler var ki şaşırmamak mümkün değil.
Ağır bir eser olmasına rağmen okuması oldukça konforlu. Dante’nin tasvir ettiği Cehennem her sayfasında merak uyandırıyor. Cehennemde gördüğünüz her bir kişi tarihten bir figür olduğu için okurken genel kültürünüzü de epey zenginleştiriyorsunuz.
Katıldığım ve katılmadığım yerler, tutarsız bulduğum bölümler elbette oldu ancak düşmanını eleştirmenin ve yermenin en zekice sunulmuş hali İlahi Komedya. Dante’nin zihninden çıkan karakterler sizde de yer buluyor. Bu sebeple okumanızı öneririm. İlahi Komedya’nın ikinci bölümü Araf’ta görüşmek üzere.
Sevgilerimle
- “İnferis” Kitap İncelemesi - 9 Ağustos 2022
- Mahfi Eğilmez ile Söyleşi - 1 Ağustos 2022
- “Küçük Hasır Şapka” Kitap İncelemesi - 25 Temmuz 2022
