Yazar: Lokman Baybars• 13 Nisan 2022• 21:17• Film İncelemesi, Sinema

CODA (Child Of Deaf Adults) Film İncelemesi

Yönetmen: Sian Heder
Senaryo: Sian Heder, La Famille Bélier filmi
Oyuncular: Emilia Jones, Troy Kotsur, Marlee Matlin
Yapım: 2021 Ağustos, ABD
Ödüller: Akademi Ödülleri: En İyi Film, En İyi Yardımcı Oyuncu (Troy Kotsur) ve En İyi Uyarlama Senaryo.

– asla hiçbir şey duymadım!..
– özellikle çocuğumun güzel sesini!..

“Sessiz dünyaların ürettiği gürültü, müziğe dönüştüğünde onları dinleyebiliriz.”

“Ruby sessiz bir ailenin müziğiydi.”

Balıkçılık yapan işitme engelli bir ailede tek işiten kişi olan on yedi yaşındaki Ruby’nin sorumluluğunu, balıkçı, avukat, tercüman ve iletişim elçisi olarak rolünün ağırlığını, aynı zamanda “bir aile olmanın” zorluklarını dengeli bir şekilde anlatan bir Sian Heder filmi.

Âşık olmak, şarkıcı olmak ve ailesinden bağımsız bir gelecek kurmak isteyen liseli bir kız olan Ruby, aile işini yürütebilen, onların balıkçılık endüstrisi tarafından dolandırılmasını engelleyen, işiten bir topluluğun kendi ailesi ile nasıl iletişim kuracağını öğretmeye çalışan azimli bir gençtir. Bu uyarlama öykü, ihtiyaçlarını karşılamak için kızlarına bir tercüman olarak güvenmenin yanı sıra; iyi ebeveynlerin yaptığı gibi onun da bir hayatının olması gerektiğini bilen bir ailenin mücadelesini yansıtırken aynı zamanda güzel bir kasaba müzikali olarak karşımıza çıkıyor.

Ruby, sesinin gücünü ve güzelliğini fark eden müzik öğretmeninin kalbini fethettiğinde film kendini basit bir yaz filmi sıradanlığından çıkartıp güçlü bir senaryonun üzerinde durmaya çalışıyor. Ruby’nin yaptığı müzik kelimenin tam anlamıyla işiten kulaklar için ayrı melodiye dönüşüyor. Bu film birçok şeyi dengelemek konusunda iyi bir iş çıkarmak için mücadele vermesine rağmen, bol sesli bir film, işitenlerin filmidir…

Ruby’nin belirli sahnelerdeki gülünç yorumlama manipülasyonu, izleyiciyi diyaloğa ihtiyaç duyurmadan, anlamanız için yoruma gerek bırakmayan, işitme sorunu olan oyuncuların yüz ifadeleri ve Troy Kotsur’un doğal oyunculuğunun yarattığı ince bir mizahla film, kendini izletmeye heveslendiriyor. Ruby ve Miles’ın bir konserde düet yaparken seslerinin güzelliğini duymaktan uzaklaştığınızda, işiten ve işitemeyen her iki tarafı incelikle anlamaya çalışıyoruz. Ardından çevredeki seyircilerin tepkilerini gördükçe ailesinin bakış açısından ses tamamen sessizliğe dönüşüyor. Bazı kısımları rahatsız edici buldum. Film sanki CODA dinleyicisinden çok işiten dinleyicilere yönelikmiş gibi hissettim. Üstelik karakterlerden birinin, “Sağır sesi çirkindir” ifadesi sorunludur. Film, hassas bir kitlenin dili olmaya çalışırken, merkeze aldığı “sağırlar” özelinden uzak kalmış ve bir müzikale dönüşmüştür.

CODA temalı filmler genellikle bir “arada kalmışlık” konusunu işlerler. İşitme engelli ebeveynlere sahip çocuklarda bir çift kültürlülük sendromu görülür. İşiten bir dünyaya sahip oldukları gibi işitmeyen bir dünyaya da sahiptirler. Bu iki dünya arasında gelip giderler. Bir dünyadan sessizliği alıp sesli dünyaya götürürlerken diğer dünyadan sesi alıp sessizlik diyarına taşırlar. Bu kültürel azınlıktaki çocuklar sesin ve sessizliğin önemini kavrarlar. Sürekli, kendilerini sesli dünya ile sessiz dünya arasındaki “arada” deneyimlerler. Bu iki kültür arasında sıkışmışlığı yaşayan CODA’lar kendilerini birer dil aracılığında bulurlar. İlksen Başarır’ın Başka Bir Dilde Aşk filminde Zeynep’in işitme engelli sevgilisi Onur’u anlamak için verdiği mücadeleden daha çok işitenlere karşı Onur’u savunması bu dil elçilerinin kaderidir. Buna benzer diğer bir 2005 yapımı Hint filmi olan (Yönt. Sanjay Leela Bhansali) Black’de de (Türkiye’de “Benim Dünyam” olarak gösterime girmiştir) dil elçilerinin fedakârlıkları işlenir. Filmde Ruby’nin canlandırmaya çalıştığı -yetersiz kaldığı- karakter tam da budur. Sessiz üç insanın dil elçisi olan Ruby, cinsiyetine de uygun olarak dil zekâsı, CODA’ların dil ideolojisine uygun bir yaşam çizgisi belirler. Sessizliğin dilini çabuk öğrenen kız çocuğu -Ruby- işitme engellilerin hislerini, politik ve ahlaki ilgilerini işaret diliyle sesli hale getirebilmek için ebeveynlerine karşı sorumluluğunun farkındadır. Diğer çocuklarda böyle bir sorumluluk çok azdır -diğer engelli aile çocuklarını konu dışında tutuyorum- Bu bir rol değişimidir. CODA’lar ailelerinin ellerinden bir ömür boyu tutmak zorundadır. Tekrar filme dönersek, bu temada olan onlarca film vardır. Birbirlerine ilham kaynağı olmuş bu filmlerin içinde La Famille Bélier çok daha incelikle CODA’ları işliyor.

CODA, 2014 Fransız filmi La Famille Bélier’in İngilizce versiyonudur. La Famille Bélier çok daha anlamlı ve vurucu bir şekilde işitme engelli kişilerin ailevi sorunlarını anlatıyordu. Çekim hatalarıyla dolu bir film. Senaryo ile öykü ve anlatılmak istenilen tema örtüşmüyor. Filmi belirli bir seviyeye çıkaran da zaten bebekliğinden beri sağır olan Troy Kotsur’dur. Uyarlama dalında aldığı ödül, dikkatli izleyicilerine hemen, La Famille Bélier’i hatırlatıyor. La Famille Bélier’i izleyenler keşke bu uyarlama hiç olmasaydı demek zorunda kalıyor. CODA’nın “En iyi film” olmasının birçok nedeni olması gerekmez mi? Uyarlandığı filmin senaryosunu aşamamış, doğal oyunculuğu ile Troy Kotsur en iyi yardımcı oyuncu ödülünü almış olmasının filmi, “En iyi film” yapması düşündürücü.

Akademinin her yıl “en iyileri” ilan etmesi de ayrı bir sorun. Akademinin çıkmazlarının pandemiyle beraber çoğaldığı fark ediliyor. Böyle büyük bir gösteri organizasyonun ilgi dışına itilmesinin Akademi de farkında. Bunu da ucuz tokatlama(!) gösterileriyle kapatmaya çalışıyor. 89. Akademi Ödüllerinde de buna benzer bir gösteri sergilenmişti. En iyi film dalında Oscar’ı sunan Warren Beatty ve Faye Dunaway’e yanlış zarf verildi ve Bayan Dunaway, La La Land filminin kazanan olduğunu duyurdu. Ancak hit müzikalin yapımcıları kabul konuşmalarına başladıktan sonra, eşi benzeri görülmemiş, pek de inandırıcı olmayan bir karışıklık olduğunu ve en iyi film ödülünün aslında Ay Işığı olduğunu duydular. Bu dayanılmaz derecede utanç verici gaf Oscar tarihine yazıldı.
Sanal felaket koşullarında yaşayan gösteri dünyası anlığın cezbesine yenik düşmeye başladı.