GÜVENÇ, Özgür Ahmet (2019) Halk Anlatılarının Yeniden Yazımı Sürecinde Tepegöz, İstanbul, Ötüken Yayınları, ss.600, ISBN:978-605-155-816-5.
Yapılan bu çalışmada 1923 yılından 2018 yılına kadar işlenen Tepegöz anlatılarının incelemeleri yer almaktadır. Cumhuriyet döneminde halk anlatıların yeniden yazım sürecinde Dede Korkut Kitabı’ndaki anlatıların büyük ölçüde ele alındığı görülmüş ve özellikle Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi, Duha Koca Oğlu Kan Turalı anlatılarının olağanüstü durumlardan ve olay örgülerinden dolayı diğerlerinden daha popüler olduğu belirlenmiştir. Diğer anlatılara nazaran sahip oldukları olay örgüleri ve olağanüstü durumlardan dolayı, şair ve yazarların bu anlatılara daha fazla müdahale ettikleri saptanmıştır. Bu çalışmada da belirtilen nedenlerden yola çıkılarak Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi anlatısı seçilmiştir. Çalışmanın ulaşmak istediği amaç ise Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi anlatısının yazılı ortamda değişim ve dönüşümlerini belirlemek, bir halk anlatısı olan Tepegöz’ün zaman içinde hangi amaçlar doğrultusunda nasıl ele alındığını, biçimsel ve içerik açısından hangi müdahalelere uğradığını tespit etmektir.
Eser önsöz ve giriş bölümüyle birlikte üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde metin kavramının üzerinde durularak metinlerarasılık kuramdan bahsedilmiştir. Çalışmanın ilk bölümü kendi içinde dört başlık altında toplanmaktadır. İlk başlıkta metinlerarasılık kavramı üzerinde durulmuş ve metinlerarası ilişki biçimleri maddeler halinde bir paragraf metni şeklinde açıklamaya tabi tutulmuştur. Diğer başlıkta metinlerin yeniden yazım sürecindeki dönüşümlerine maddeler halinde değinilmiştir. Bir sonraki başlıkta ise seçilen halk edebiyatı eserlerinden yola çıkılarak, folklor ve metinlerarasılık ilişkisi ele alınmıştır. Son alt başlıkta halk anlatılarının yeniden yazımı sürecinde önemli şahsiyetlerin görüşlerine yer verilerek konuya farklı bakış açılarından bakılması sağlanmıştır.
Eserin ikinci bölümünde Dede Korkut Kitabı hakkında kısa bilgi verilmiş ve çalışmada asıl metin olarak Dresden nüshasının ele alındığı bildirilmiştir. Ardından eserde yer alan Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi anlatısına asıl şekliyle yer verilmiştir. Asıl metnin ardından Tepegöz anlatısının motif indeksine yer verilerek, anlatıda belirlenen motiflerin, indeks numaraları ve hangi motif oldukları belirtilmiştir. Bu bölümde aynı zamanda Tepegöz anlatısına dair pek çok yazarın görüşlerine ve derleme çalışmalarına yer verilmiş, Tepegöz anlatısı tarihi ve kültürel açıdan ele alınmıştır. Bu bölümde Tepegöz anlatısı ile Polyphemos ilişkisi üzerine görüşlere yer verilmiştir. Kitabın üçüncü bölümünde ise Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi anlatısının 1923 yılından 2018 yılına kadar oluşturulmuş; hikâye, roman, masal, efsane, çizgi film ve çizgi roman, tiyatro ve şiir biçimleriyle ortaya konulan metinler, yazarın dikkat ettiği hususlar ile birlikte derin bir anlatımla işlenmiştir. Aynı zamanda eserde sekiz forma ayrılan metinler, asıl metinle karşılaştırılmaya tabi tutularak, metinlerarası ilişkiler açısından anlamsal ve biçimsel dönüşümlerine değinilmiştir. Temelde ele alınan halk anlatısının zaman içerisindeki dönüşümü belirlenmiştir. Eser sonuç kısmı, dizin ve Tepegöz anlatısına dair belirlenen karikatür ve resimlere yer vererek sonlandırılmıştır.
Kitabın dikkat çeken önemli hususlarına değinmek gerekirse, Tepegöz anlatısının dönüşümü sırasında uğradığı formlardaki metinlerin hangi kitapta yer aldığı, hangi yılda kimler tarafından yazıldığı belirtilmiştir. Asıl metin ile incelenen metnin karşılaştırılması esnasında metinden kesitler sunularak ortaya konulan iddia desteklenmiştir. Asıl metinde ve incelenen metinlerde yer alan soylamalara ve döşümü sonrası şekillerine yer verildiği görülmektedir. Çalışmada incelenen metinlerin, incelenen türde özelliklere sahip olup olmadıkları görüşleri yer almaktadır. Değinebileceğimiz diğer bir unsur ise eserin sonunda yer verilmiş Tepegöz karikatürleri ve resimleridir. Bu resimler farklı tarihlerde çizilmiş ve farklı imajlara sahiptirler. Zaman içerisinde Tepegöz anlatısının dönüşümünün, resimler üzerinden de görülebilmesi açısından bu resim ve karikatürler eser açısından önemli bir husustur.
Sonuç olarak incelemiş olduğumuz bu eser, geçmişten günümüze varlığını hâlâ korumakta olan bir halk anlatısının yaşam serüvenini gözler önüne sermektedir. Eser Cumhuriyet döneminden 2018 yılına kadar ele alınmış metinleri saptaması ve bunları türlere özgü olarak incelemesi, eserlerin gerçekten türe özgü olup olmadığını belirlemesi açısından önemlidir. Aynı zamanda 95 yıllık zaman içinde bir halk anlatısının yazılı evrede dönüşümünü ele alan bu eser, Tepegöz anlatısının dönemin şartlarına göre yazar ve şairler tarafından dönüşüme uğradığı belirlenmiş, yazar ve şairlerin kendi ideolojileri doğrultusunda metinlere müdahalelerde bulundukları ortaya konulmuştur. Eser Dede Korkut’ta yer alan Tepegöz anlatısının yanı sıra Tepegöz’e daha derinden bakmak isteyecek okurlar için ışık tutabilecek bir çalışmadır.
- Ahmet Özgür Güvenç’e Ait ‘‘Tepegöz’’ Adlı Kitabın İncelemesi - 6 Haziran 2020
- Sergen Çirkin’in “Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm” Kitabının İncelemesi - 3 Haziran 2020
